नाते टिकवूया

नाते टिकवूया : (^m^)(^j^)(मनोगते)

नाती हा दोन अक्षरी शब्द, पण तो जपण्यासाठी माणसाला किती आटापिटा करावा लागतो. किती वर्षे खेळतात पती-पत्नी संसाराचा सारीपाट! तरी पण दोघांचेही हिशोब नात्यासंबंधी वेगवेगळेच असतात माणसांचं आयुष्य कमी पडत, नाती जपताना जीवन हे भूमितीप्रमाणे स्वतःची चाकोरी मोजत मापत चाललेलं असतं, त्यातील अगणित समस्या सोडवता सोडवता इष्ट मित्रांच्या नातेवाईकांच्या सहवासात प्रेम, वात्सल्याच्या रेषेवरून चालत राहातात माणसं ! पण काटकोन, त्रिकोणाच्या अंशाची बेरीज मात्र सापडत नाही.

कारण माणसाला अनेक समस्यांनी घेरलेले असते कोण त्या व्यक्तीशी कसे वागायचं! कसं बोलायचं! हे त्या व्यक्तींच्या नातेसंबंधावरून, प्रसंगावरून ठरून जाते. प्रसंग, वेळ, क्षण, माणसाला अनेक माणुसकीचे धडे शिकवत असतात.

मन हे प्रत्येक गोष्टीतील शंकाकुशंकानी एकमेकांच्याजवळ जायला धजत नाही. ती व्यक्ती एकमेकांना नावे ठेवीत नात्यापासून दूर दूर पळू लागते. मनातील रागाचे वादळ शांत न होता अनेक शंका कुशंकाच्या जाळ्यात भडकलेले मन, अधिकच रौद्र रूप धारण करीत, मैत्रीच्या नात्याच्या धाग्याला तुटण्यापर्यंतचा ताण देत राहातात, मग ते केव्हा तुटेल सांगता येत नाही.

लांब राहुनही काही नाती टिकविता येतात, आपण प्रेमाच्या आधारावर जग सुद्धा जिंकू शकतो. जिवाची पर्वा न करता, एकमेकांना दिलेली प्रेमाची साथ, ती नाती घट्ट करतात. नाहीतर माणूस सैतानासारखा वागू लागला तर माणूसकीला पारखा होतो आणि जवळच्या नात्याची धूळधाण उडवून टाकतो. हे आपण रोज वर्तमानत्रातील बातम्यातून वाचत असतो. पण ठोस पाऊल (त्याविरुद्ध) उचलत नाही.

सध्याच्या वातावरणात मनाला भावणारे सध्याचे बालमनाचे चित्रच निराशाजनक आढळून येत आहे. त्याची अनेक कारणेही आहेत. समाज हा पैश्याच्या मागे धावत आहे. विभक्त कुटुंबातील मुलं एकाकी वाटत आहे. प्रत्येक कुटुंबाच्या समस्या वेगवगळ्या पण मुले व मुलांची मानसिकता एकच आहे. ही प्रत्येक कुटुंब निरनिराळ्या स्वभाव गुणांच्या, बुध्दिमत्तेच्या, संस्काराच्या पाया घातलेल्या खांबावर उभी आहेत. प्रत्येक व्यक्तीच व्यक्तीमत्त्व वेगवगळे घडत असते, पण प्रत्येक व्यक्तीमध्ये नात्यामधील प्रेमाचा एक महसूल रेशीम धागा न तुटण्याचा प्रयत्न सर्वानी केला पाहिजे. त्यासाठी एकमेकांवर विश्वास ठेवावयास हवा. जन्मापासूनच माणसाला नाती चिकटलेली असतात. ती निभावून नेण्यासाठी प्रेमाचं नात मनापासून निभवाव लागत. ते आनंदान स्वीकारले तर सगळ्यानाच आनंद मिळतो. वेळीच सुसंवाद झाला तर नात्यामधील दुरावा नाहीसा होतो. अश्या काही गोष्टी मनात घर करून बसतात अन् मग नको त्या विचारानी मन कोळयाच्या जाळ्यासारखं त्या नको अशा विचारात गुरफटून बसते

म्हणून नात्याचा अर्थ कळण्यासाठी प्रथम सगळ्यांचा विश्वास संपादन करता आला पाहिजे. विश्वासावर सगळ जग चालते, माणसाचा जन्म एकदाच मिळतो. नातीही एकदाच मिळतात. ती निभावून कशी न्यायची, हे ज्याचे त्यानं ठरवले पाहिजे. आयुष्यात सगळ्याच गोष्टी मनासारख्या होत नाहीत. आपल्या चुकीचं परिमार्जन करण्यासाठी दुसऱ्यावर खापर फोडू नका. चांगल्या वाईट गोष्टी माणुसच निर्माण करतो. आपण जरी आपले रक्त दुसऱ्याला दिले, तरी त्याचे व आपले रक्ताचे नाते होऊ शकत नाही. म्हणून प्रत्येक नात्याशी प्रामाणिक राहण्याचा प्रयत्न करा. नात्याचीच माणसं संकटकाळी उपयोग पडतात.

जीवनात आपण अनेक सुंदर कल्पना साकारत असतो. त्यातील महत्त्वाची कल्पना नाते संबंध. नाते संबंध निर्माण करण्याचा व जोडण्यामध्ये अनेक उद्देश आहेत. जीवन सुखद व्हावं. आरामशीर असावं, सुंदर असावं. जीवन शांतपणे जगता यावं, आनंदी असावं असे अनेक हेतू त्यामागे आहेत. अशी नाती बनविताना पहिले तुमचं तुमच्याशी असलेले संबंध स्पष्ट असणं गरजेच. स्वतः स्वतःला ओळखलं पाहिजे. असे आपण जेव्हा करू त्यावेळी आपणास नात्यांमध्ये सुंदरता आणि सौंदर्य भरलेलं दिसेल, आणि तुमच्यात बदल घडेल. तुमच्या वागण्यात, जीवनात, अहंपणाला जागा उरणार नाही. नाती बिघण्याचं कारण म्हणजे आपल्यात असलेला अहंकार, गर्विष्टपणा! म्हणून अहंकाराला तुमच्यावर स्वार होऊ देऊ नका. मग बघा जीवन किती सुंदर आहे.

नात्यांचा पट उलगडताना...

नात्यांचा पट उलगडताना... (^m^)(^j^)(मनोगते)
 
नाती... रोजच्या जगण्याला एक अविभाज्य भाग. नाती नाना परींची. एकीकडे आई-वडील, पती-पत्नी-मुलं, भावंडं, नातलग असा सासर-माहेरचा कौटुंबिक गोतावळा तर दुसरीकडे सहकारी, बॉस आणि कामाशी संबंधित अनेक असा व्यावसायिक गोतावळा सांभाळत आपला प्रवास चालू असतो. केंद्रस्थानी मित्र-मैत्रिणी असतातच. प्रत्येक नात्याचे अनेक पदर. काही सदैव अलवार, काही सदा टोचणारे, तर काही कधी अलवार, कधी टोचणारे. काही जरतारी तर काही विरले-विटलेले. हवेसे, नकोसे अनेक प्रकारचे. पण ते असतात. कधी त्यांनी सुखावत, गुंतत, गुरफटत तर कधी फाटत-तुटत आपली वाटचाल सुरू असते. जसा असेल तसा, नाती हा जगण्याचा आधार असतो.

ज्या नात्यांवर आपण भावनिकदृष्टय़ा अवलंबून असतो, त्यांच्याबद्दलच्या विचारांनीच मनाचा बराचसा भाग व्यापलेला असतो. एखादा प्रसंगानं, जवळच्या व्यक्तीसोबतच्या नात्यात ताण येतो आणि आपण विलक्षण अस्वस्थ होतो. त्या अस्वस्थतेच्या मागे मनातल्या काही उलाढाली, काही आठवणी असतात. भीती, तणाव, असुरक्षितता अशा नकारात्मक भावना आणि तशाच विचारांच्या हिंदोळ्यावर आपण हेलकावत राहतो. तोल कसा सांभाळावा याबाबत गोंधळायला होतं. काही विशिष्ट परिस्थितीत 'कसं वागावं?' याचे ठोकताळे आपल्याकडे कुटुंबातून, रूढी-परंपरेतून आलेलेही असतात. पण रूढ पद्धतीनं वागलं तरी अनेकदा उत्तर सापडत नाहीच. आजच्या नवीन जीवनशैलीत जुन्या जाणिवा अपुऱ्या पडतात. एखाद्या नात्याचं हे अनपेक्षित नवं वळण कसं झेलायचं ते माहीतच नसतं. माणूस चक्रावून जातो. विचार आणि भावनांच्या भोवऱ्यात गरगरत राहतो.

सध्याचा काळ हा संक्रमण काळ आहे. ज्या बदलांना काही पिढय़ा लागायच्या ते काही वर्षांत घडताहेत. सगळंच घुसळलं जातंय. माहिती तंत्रज्ञानाची क्षितिजं विस्तारतायत, जग जवळ येतंय तसं पिढीतलं अंतर मात्र वाढत चाललंय. पूर्वी ३० वर्षांची एक पिढी समजली जायची. आता ५ वर्षांतच जीवनशैली बदललेली असते. संवाद, सहवास आणि सोबत यातून नाती घडतात, रुजतात. पण व्हॉट्सअ‍ॅप-फेसबुकच्या जमान्यात त्यांच्याही व्याख्या बदलत चालल्यात. सांस्कृतिक देवाणघेवाणीसोबत सांस्कृतिक धक्केही (कल्चरल शॉक) वाढले. बदलाचा वेग एवढा आहे की पालकांच्या विश्वात मुलं रमू शकत नाहीत, कंटाळतात आणि पालकांना तर मुलांचं विश्व सुधरतच नाही. प्रियकर-प्रेयसी, ब्रेक अप्स, लिव्ह इन, घटस्फोट, दत्तक पालकत्व याही गोष्टी आता नवीन राहिलेल्या नाहीत. त्यामुळे नात्यांनाही नवे आयाम आले. संवाद-सहवास-सोबत पूर्वीसारखे राहिले नाहीत. जुनं मोडकळीस आलंय, कालबाह्य़ झालंय हे कळतंय, त्यातलं शाश्वत असेल ते टिकेलच पण नवं अजून बांधून व्हायचंय. वडील-मुलगी, वडील-मुलगा ही नाती आत्ता कुठे कात टाकतायत. पती-पत्नीमधलं नातं मैत्रीचं असलं पाहिजे, हे आत्ता कुठे पचायला लागलंय. त्यात दोघांनी नोकरी करण्यामुळे दोघांच्याही आयुष्यातला खूप जास्त वेळ इतरांच्या सहवासात जातो, बायकोचा मित्र, नवऱ्याची मैत्रीण याची सवय व्हायला लागली आहे. एवढंच कशाला, दोघंही नोकरी करणाऱ्या आणि एकुलत्या मुलाला घरी ठेवून जाणाऱ्या घरात घरच्या कामवालीशी असलेलं नातंसुद्धा खूप महत्त्वाचं ठरतंय. प्रत्येक नात्यात सर्वाना स्पेस मिळायला हवी हे मान्य होतंय. पण पिढय़ान्पिढय़ांच्या जुन्या सवयी आणि विचारपद्धती एवढय़ा पटकन बदलत नाहीत. काळासोबत खेचलं गेल्याची एक जबरदस्ती वाटते. त्यामुळे वागताना आत्मविश्वास वाटत नाही, अधांतरी वाटतं.

आत्ता आत्तापर्यंत रूढी-परंपरांना महत्त्व असणाऱ्या कुटुंब-समाजकेंद्री जीवनशैलीत सगळं ठरलेलंच असायचं. अमुक प्रसंगात कोणाचं चूक आणि कोणाचं बरोबर याचा न्यायनिवाडा झाला की विषय संपायचा. आता समाज व्यक्तिकेंद्री बनतोय. आता समजत चाललंय की अशा निवाडय़ानं प्रश्न संपत नाहीत. चूक आणि बरोबर असं काळ्या-पांढऱ्या कप्प्यांत वर्गीकरण व्हावं ही अपेक्षा उलट नात्यातली लवचीकता संपवते. माणूस म्हणून परस्परांना स्वीकारण्याच्या मध्ये येते. स्वीकार आणि विश्वासाच्या पायावर उभी असणारी, 'असंच हवं हा 'च'चा अट्टहास न धरणारी नाती जास्त आनंददायी असतात.

संक्रमणकाळात जीवनशैली बदलते तेव्हा खोलवर रुजलेले जुने दृष्टिकोन बदलावे लागतात. त्यामुळे बदल खूप मोठे वाटतात. पण त्याच वेळी समजून घ्यायला हवंय की,  मूल्य चिरंतनच असतात. जग कितीही बदललं तरी मनातली नात्यांची गरज राहतेच. मूळ भावना बदलत नाहीत. कदाचित परिमाणं बदलतात. सख्खी भावंडं कमी झाली पण मित्रपरिवार वाढला. महिनामहिना नातलगांकडे राहणं कमी झालं, पण संपर्क माध्यमं वाढली. हे बदल लवचीकतेनं समजून घ्यायला हवेत. 'समोरच्या माणसाशी बोलायचं नाही आणि फेसबुकला दोनशे फ्रेंड्स करायचेत काय?' अशा कडवट कॉमेंट केल्याने जग पुन्हा पन्नास वर्षे मागे जाणार नाहीये हे समजून घ्यायला हवंय. नव्या जगाशी जोडून राहायला हवंय. नात्यांच्या जुन्या संकल्पनांतून बाहेर आलं तरच समजेल की नव्या पिढीशी नातं जोडण्याच्या जागा आणि पद्धती वेगळ्या आहेत. संवाद म्हणजे मोठय़ांनी सांगायचं आणि कनिष्ठांनी ऐकायचं या पारंपरिक समजातून बाहेर यायला हवंय. नवीन विश्व आता नव्या पिढीकडूनच समजून घ्यायचंय हे स्वीकारलं तर तिच्याशी संवाद जमेल. सांगण्यापेक्षा ऐकणं वाढवलं तर नात्यांचे पूल नव्याने बांधले जातील.

एखादं नातं आनंददायी असेल की साकळलेलं, बिघडलेलं असेल ते ठरवण्यात आपण चूक आणि बरोबर याच्या पलीकडची जी समंजस 'भूमिका' घेऊ ती पूर्वीपेक्षा जास्त महत्त्वाची असेल. बाहेरच्या जगात घडणाऱ्या बदलांनी येणारी अस्वस्थता, साशंकता ही आपल्या मनातलीच असते. घटना, प्रसंग हे निमित्त असतात. एखाद्या प्रसंगानं पराकोटीचं अस्वस्थ केलं तरी त्या भावना आणि विचारांचा उगम आपल्या स्वत:च्याच मनात असतो आणि त्यांचं वास्तव्यही तिथेच. त्यामुळे स्वस्थ नात्यांकडे जाण्याचा रस्ताही मनातूनच जातो. म्हणून मन सशक्त करायला हवं. संक्रमण काळ म्हणजे स्वत:ला प्रश्न विचारण्याचा काळ, पूर्वापारपासून धरलेल्या कल्पना तपासून पाहण्याचा काळ असं त्याकडे पाहायला हवं. घडलेला प्रसंग आणि त्यामुळे स्वत:च्या मनात चालणाऱ्या उलाढालीचं निरीक्षण करून, भावना आणि विचार उलगडले पाहिजेत. भावना पराकोटीला पोहोचल्या होत्या तेव्हा आपल्या मनात काय घडत होतं ते पाहता आलं पाहिजे. त्यासाठी कधी स्वत:ला प्रामाणिकपणा आणि विवेकाच्या धारेवर कठोरपणे धरावं लागतं तर कधी दुसऱ्याच्या जागेवर संवेदनशीलतेने पोहोचावं लागतं. कुठल्याही पूर्वग्रहाशिवाय घटनांकडे पाहावं लागतं. आपल्या मनातल्या गाठी आणि पदर उलगडत आपण मूळ भावनांच्या गाभ्यापर्यंत पोहोचतो आणि मुक्ततेचा तो 'आहा क्षण' येतो. नाती आतून सुदृढ, सशक्त आणि मोकळी बनतात.
नात्यांच्या मांदियाळीत स्वत:चं, स्वत:सोबतचं नातं हे अतिशय आतलं, खोलवरचं नातं. स्वत:वर विश्वास, प्रेम असेल तर ते इतर नात्यांतही सहजपणे येतं. स्वत:वरच नाराजी, अविश्वास असेल तर त्याची सावली इतर नात्यावरही पडते. आत्मकेंद्री आढय़ता मनाची दारं बंद करते. नवीन काही स्वीकारता येत नाही. तेव्हाही नात्यांवर ताण येतोच. त्यासाठी इतर नात्यांसारखंच स्वत:चं स्वत:शी असलेलं नातंही मोकळं, मैत्रीचं हवं.

Science is an universal truth

Science is an universal truth :
- Jagdish Kabre.

★ Growth of  the science is not to be judged only on the basis of development of technology and production. That is of course very important aspect of science but more important is that "science means development of a scientific approach, a scientific outlook. It is a method.  It is an instrument for knowing truth, hidden truths of nature, society and thoughts. In course of millions of years of struggle man found an instrument, science, to know the material world and its reality. And that method is a systematic analysis of anything on the basis of observation, experimentation and verification.

Firstly, science does not accept anything to be true unless it is experimented and verified in a scientific way.
Secondly , it believes that this material world is governed by objective laws, means laws do not exist because of man's likes or dislikes.
Thirdly, it believes that these objective laws can be known only by following this process of analysis, observation, experimentation and verification and by no other means.

Believers blindly believe in the sayings or predictions of great men. But however great a man can be , he cannot find truth simply by meditation or 'heavenly power'. All branches of science have shown that there exists nothing beyond nature, everything is part of nature or natural. They read these things in books academically but do not believe in them. Their truth lies in blind belief and faith. Blindness brings fanaticism and regimentation of thought. The more the blindness, the more the fanaticism, and that lays the solid foundation for the growth of fascism and not democracy. You should never forget that blindness is the enemy of science and so of man. Real science throws light on material world, reveals its hidden laws and thus shows the path, while blind faith throws light on our eyes that makes dark future still darker and obstructs our progress.

Science tells the truth. Science shows that everything changes and changes from quantity to quality, from lower to the higher. From simple to complex. You should always keep in mind that in this material world nothing is permanent, nothing is absolute, nothing is all perfect. All branches of science have proved beyond doubt that nature is infinite and will go on changing and developing infinitely. Nothing can exist beyond nature, nothing is therefore supernatural. Again this material world is governed by objective laws. This material world existed and will go on existing independently of human consciousness. Even when man was not born, nature existed and was governed by objective laws. Man tried to know this material world from the very beginning, even when he was in primitive society and his thinking was also primitive.

You should never forget that only truth can give peace and solace of mind and establish justice in this society.To know the truth and to develop the correct approach to the world, science and scientific outlook are required.
Without truth you cannot advance the society, you cannot create a new civilization out of the old. Truth is essential for the change of society, change of man and change of civilization. Science alone can give correct understanding of life, because it tells only the truth. Without truth you cannot have a greater understanding of life.

Man so also animal fight for life against nature. But the difference between the two is basically that in course of struggle animal can per chance survive, otherwise perish. They are victims of natural laws. But man because of his power of thinking not only survived but has been conquering nature increasingly. This is not because man can change objective laws. Objective laws of nature, society and thought neither can be created far less can be destroyed. Then how does man change the material world? This is because with the help of science, man has come to know that laws of nature or society work under favourable conditions. Man has known that laws cannot operate under unfavourable conditions. So, man can create favourable conditions in which life grows, society advances. So also can create unfavourable conditions for those laws which harm the society. Thus man could create present civilization and will be creating still higher conditions of life with the help of science. Those who do not understand this objective process of development of life and society, they are to know it. But those who oppose this concept virtually obstruct the growth of life and hence are enemies of mankind.